ترجمه مجله مربوط به هیئت مدیره روانشناسی ورزشی آمریکا
کاربرد نوروفیدبک در تقویت عملکرد و افزایش تعادل جسمانی در ورزشکاران
چکیده:
نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی نوین، این قابلیت را دارد که با تغیر و بازآموزی امواج مغزی، عملکرد بهینه رادر ورزشکاران رشته های مختلف ورزشی تقویت کند. به عنوان مثال مطالعات نشان می دهند که نوروفیدبک با تنظیم امواج مغزی می تواند ذهن را کاملا آرام کرده و به این ترتیب منجربه بهبود عملکرد تیراندازان شود. هم چنین نوروفیدبک می تواند با تقویت توجه و تمرکز، عملکردهای شناختی و کنترل هیجانی ورزشکاران را بعد از ضربه و صدمه ی متوسط به سر را افزایش دهد. علاوه بر این، این روش درمانی قابلیت افزایش تعادل جسمانی در ورزشکاران رشته های مختلف ورزشی از جمله ژیمناستیک، اسکی روی یخ، اسکیت وسایر رشته های ورزشی نیازمند به تعادل فیزیکی بالا را دارد. در این مطالعه گروه آزمایشی تحت درمان با نوروفیدبک برای افزایش تعادل جسمانی قرار گرفتند.
مقدمه:
در طول 35 سال گذشته مطالعات متعددی در زمینه ی کاربرد نوروفیدبک در اصلاح امواج مغزی(الگوی EEG) انجام شده است. مطالعات اولیه عمدتا با تاکید بر کاهش اضطراب (هاموند2005، موور2000) و کنترل حملات تشنج در بیماران مبتلا به صرع(استرمن2000) با استفاده از گروه کنترل و دارونما انجام شده اند.از آن به بعد مطالعات قابل توجه در این زمینه، بر کاربرد نوروفیدبک در درمان بیماران مبتلا به اختلال ADHD,ADD متمرکز شدند(موناسترا2005). و به این ترتیب نوروفیدبک به عنوان یک گزینه ی درمانی کاربردی در درمان انواع مختلفی از بیماری های ناشی از عملکردبد مغز مانند ضربه به سر،افسردگی، سکته و ناتوانی های یادگیری مورد توجه قرار گرفت. مطالعات اخیر هم چنین به قابلیت درمان نوروفیدبک در تقویت عملکرد بهینه در نوازندگان آلات موسیقی (انگر و گروزیلیر 2003) و بالرین های حرفه ای (رایمند،ساجید،پارکینسون و گروزیلیر2005) اشاره کرده اند.
نوروفیدبک عبارت است از بیوفیدبک بر اساس امواج مغزی. آموزش نوروفیدبک معمولا شامل استفاده از الکترودهایی ست که روی پوست سر و لاله ی گوش ها قرار می گیرند. در ادامه تجهیزات نوروفیدبک با ارائه ی بازخوردهای شنیداری و دیداری ، اطلاعات دقیقی در مورد نحوه ی عملکرد امواج مغزی برای مراجع فراهم می کنند. باید توجه داشت که هیچ گونه جریان الکتریکی وارد مغز نمی شود. فعالیت الکتریکی مغز به راحتی روی صفحه ی مانیتور به نمایش در می آید. در حالت طبیعی ما توانایی تغییر دادن الگوی امواج مغزی خود را نداریم، چرا که آگاهی دقیقی از آن در اختیار نداریم. با این حال زمانی که ما بتوانیم بازنمایی دقیق فعالیت مغز خود را تنها با فاصله ی چند هزارم ثانیه پس از رخ دادنشان روی صفحه ی مانیتور ببینیم ، می توانیم در یک موقعیت و شرایط مناسب و موثرفعالیت مغزی خود را تغییر دهیم و یا کنترل کنیم. در حال حاضر ما کاملا توانایی بازتوانی و بازآموزی عملکردهای مغزی را داریم. ابتدا تغییرات حاصله از نوروفیدبک کوتاه مدت هستند اما به مرور زمان با تکرار بازخوردها و تمرین ها و پیگیری جلسات درمان اثرات بلند مدت درمانی ایجاد می شوند. تغییرات ماندگار و طولانی مدت نوروفیدبک در اغلب افرادی که از این روش درمانی استفاده کرده اند قابل ملاحظه بوده است. جای گذاری الکترودها در نوروفیدبک بر اساس نقشه برداری مغزی قابل انجام است و یا در برخی موارد این کار براساس نواحی مغزی موثر در عملکردهای اجرایی متفاوت و بر مبنای سیستم تقسیم بندی بین المللی 10-20 انجام می شود. (تصویر شماره ی 1 را ملاحظه کنید).
در حال حاضر کتاب های مرجع مناسبی در ارتباط با نورورفیدبک، توسط انجمن بین المللی تنظیم نورونی(www.isnr.org) و انجمن بیوفیدبک و سایکوفیزیولوژی(www.aapb.org) و انجمن روانشناسی ورزش آمریکا (www.americanboardofsportpstchology.org) تهیه شده است.
قابلیت نوروفیدبک در روانشناسی ورزشی:
نوروفیدبک برای ما امکان افزایش و تقویت همزمان عملکردهای شناختی و هوشی و ورزشی را بدون نیاز به استفاده از داروها فراهم کرده است.کاربرد نوروفیدبک در جنبه های مختلفی در زمینه ی عملکرد ورزشی مورد توجه قرارگرفته است که شامل تقویت توجه و تمرکز،کاهش اضطراب، بهبود کنترل هیجانات مانند خشم که در نتیجه بروز ضربه و آسیب به سر در طول فعالیت ورزشی ممکن است اتفاق بیفتد و هم چنین تقویت و افزایش تعادل جسمانی می باشد.
رشته ها و مهارت های ورزشی مختلف نواحی متفاوتی از مغزرا تحت تاثیر قرار می دهند. تحقیقات پیچیده ی بسیاری در این زمینه الگوهای امواج مغزی مربوط به افزایش و تقویت عملکرد بهینه ی ورزشی را مشخص نموده اند. در برخی از این مطالعات داده های مهمی در زمینه ی کاربرد نوروفیدبک و راهنمای آموزش نوروفیدبک برای افزایش و تقویت عملکرد بهینه فراهم شده است.در یکی از این مطالعاتی که در زمینه ی تیراندازی انجام شده است داده ها نشان می دهند که در حین هدف گیری، تیراندازان ماهر در مقایسه با تیراندازان تازه کار، در حین هدف گیری و قبل از پرتاب در تمام نواحی مغزی فعالیت کمتری از خود نشان می دهند.بیشترین تفاوت آشکار در این زمینه در ناحیه ی مرکز گیجگاهی-پس سری ملاحظه شده است.(افزایش امواج مغزی آلفا همراه با کاهش امواج تتا و گاما).
در داده های مرتبط با کاهش اضطراب، گزارش هایی از افزایش دامنه ی موج آلفا در ناحیه ی گیجگاهی چپ وجود دارد. همان طور که در مطالعه ی مربوط به تیراندازی در زمان آماده شدن برای واکنش در تیراندازان ماهر نیز این الگوی امواج مغزی قابل ملاحظه بوده است.این افزایش دامنه ی موج آلفا در این ناحیه از مغز، ناشی از کاهش فعالیت حرکتی تیراندازان در لحظه ی هدف گیری نیست. با این حال محققان با بررسی موج آلفای وابسته به رویداد در نواحی مرکزی و گیجگاهی(T3,T4,C3,C4) در هشت تیرانداز ماهر آموزش دیده در طول تیراندازی و در طول دو فعالیت حرکتی، اطلاعات جالب توجه ای یافته اند.در طول دوره ی هشت ثانیه ای فشردن ماشه، تیراندازان حرفه ای فعالیت بیشتری در ناحیه ی T3 ،قشر گیجگاهی سمت چپ مغزدر مقایسه با سایر نواحی مغزی در تمام طول تیراندازی و در مقایسه با گروه کنترل نشان دادند. این تفاوت در نواحی مرکزیC3 و C4 مشاهده نشد. این یافته ها نشان می دهد که داده های حاصل از قشر گیجگاهی اصولا نمی توانند ناشی از کاهش فعالیت های حرکتی باشد.
هتفیلد،لندرز و رای 1984، دریافتند که در طول هفت و نیم ثانیه ی پایانی هدف گیری، امواج آلفای گیجگاهی چپ به تدریج افزایش می یابد در حالیکه هیچ تغییری در فعالیت امواج مغزی قشر راست گیجگاهی دیده نمی شود.این یافته ها با داده های حاصل از سایر مطالعات در زمینه ی روانشناسی ورزش مطابقت دارد، که همگی کاهش فعالیت نیمکره ی چپ ( افزایش امواج آلفا در نیمکره ی چپ مغز) را تایید می کنند. این یافته ها در زمینه های مختلف ورزشی مانند گلف(کروز و لاندرز1993) و تیراندازی(لاندرز،هان،سالازارو …1994) مورد بررسی قرار گرفته اند. در ورزش تیراندازی محققان دریافته اند که تقویت امواج آلفا در نیمکره ی چپ T3 با استفاده از آموزش نوروفیدبک در تیراندازان تازه کار به وضوح منجر به تقویت عملکرد این افراد شده است. در مقایسه با گروهی که تحت آموزش نوروفیدبک به منظور تقویت امواج آلفا در ناحیه ی T4 قرار گرفته بودند که این امر منجر به کاهش عملکرد این افراد شده بود. در مطالعات طولانی مدت 14 هفته ای آموزش نوروفیدبک در تیراندازان، داده ها نشان می دهند که افزایش دامنه ی آلفا در قشر گیجگاهی سمت چپ با افزایش عملکرد تیراندازان ارتباط مستقیم دارد.( لندرز ودیگران1994).
علی رغم اینکه تیراندازان به آموزش نوروفیدبک در جهت افزایش امواج آلفا و آرام سازی ذهن برای افزایش عملکرد تیراندازی و هدف گیری نیاز دارند، در برخی رشته های ورزشی دیگر، ورزشکاران به کاهش عملکرد امواج آلفا و تتا در نواحی متفاوتی از مغز و افزایش امواج بتا نیاز دارند، تا توجه و تمرکز و برانگیختگی در آن ها تقویت شود. مطالعه ی انجام شده توسط لاندرزو همکاران 1994 نشان می هد که اگر نوع متفاوت و نادرستی از نوروفیدبک آموزش داده شود می تواند منجر به کاهش عملکرد ورزشی شود. بنابرین تحقیقات محدود در این زمینه نشان می دهد که استفاده از یک پروتکل درمانی ساده ی مشابه برای همه ی انواع رشته های ورزشی موثر نیست. علاوه بر اینکه مهارت های مورد نیاز در رشته های ورزشی مختلف وابسته به عملکرد نواحی متفاوتی از مغز هستند، در ضمن فعالیت های مغزی افراد ورزشکار تحت تاثیر ویژگی های ژنتیکی و ضربات و آسیب های احتمالی وارد شده به سر نیز قرار دارند. به عنوان مثال شواهدی وجود دارد که نشان می دهد بازیکنان فوتبالی که از ضربات سر بیشتری استفاده کرده اند ممکن است تغییراتی در امواج مغزی و فعالیت های مغزیشان ایجاد شده باشد و به همین دلیل دچار آسیب های عصبی- روانی شده باشند. بنابراین تمامی ورزشکاران به یک آموزش یکسان و مشابه نوروفیدبک نیاز ندارند.
کاربرد نوروفیدبک در تقویت تعادل جسمانی
یکی از مواردی که در زمینه ی فعالیت های ورزشی می تواند تاثیرات و تغیرات قابل ملاحظه ای در ورزشکاران ایجاد کند،فراهم کردن امکان و قابلیت افزایش تعادل جسمانی در ژیمناستیک کاران به وسیله ی آموزش نوروفیدبک است. توجه داشته باشید که تقویت توانایی حفظ تعادل و افزایش تعادل جسمانی در زمینه های ورزشی متفاوتی از جمله ژیمناستیک، اسکی، اسکیت روی یخ، اسنوبورد، باله و هم چنین در ورزش هایی مانند تنیس، هنرهای رزمی، بسکتبال، بیسبال و فوتبال می تواند منجر به افزایش عملکرد بهینه ی ورزشی شود.
در اولین مطالعه ی منتتشر شده در زمینه ی اثربخشی نورورفیدبک در افزایش تعادل جسمانی ورزشکاران، هاموند 2005 و همکاران، گزارشی از درمان موفق مشکلات تعادل در 4 مراجع تحت درمان نوروفیدبک را منتشر کردند. دو بیمار، یکی 32 ساله و دیگری 50 ساله که هر دو با مشکلات تعادل ناشی از ضربه به سر در حین تصادف و دیگری آسیب به سر در حین اسکی هاکی، و دو بیمار 45 و 46 ساله به اختلال تعادل ناشی از سکته ی مغزی مبتلا بودند.در طول هشت تا ده جلسه آموزش نوروفیدبک، بهبودی قابل ملاحظه ای در علائم هر چهار مورد ملاحظه شد. این بهبودی به وسیله ی ابزاری که مخصوص ارزیابی تعادل است انجام شد، که در آن مراجعان روی هر دو پا می ایستادند، دست ها به دو طرف باز می شد و با چشم های بسته راه می رفتند.
پروتوکل آموزش نوروفیدبک در این مطالعه شامل قرار دادن دو الکترود در پشت سر دقیقا در نواحی O1, 02 بالاتر از لبه ی برآمدگی پشت سر بود. الکترود گراند بر روی یکی از لاله های گوش قرار گرفت. پروتوکل مورد استفاده ی نورورفیدبک یک پروتوکل دو کاناله بود.یعنی هر دو الکترود فعال بر روی جمجمه قرار گرفته بود. در این روش آموزش فرد تلاش می کند تا امواج مغزی با فرکانس بین 4-7 هرتز را سرکوب کند و همزمان تقویت متوسط امواج مغزی با فرکانس 18-15 هرتز را انجام دهد. دامنه ی امواج مغزی در این نواحی احتمالا ضعیف تر از سایر قسمت های مغز است و دامنه ی تقویت امواج بر این اساس تنظیم می شود . طول مدت هر جلسه ی آموزش نوروفیدبک در این مورد 30 دقیقه بود.
پس از مطالعات اولیه در این زمینه تحقیقات جدیدتری نیز انجام شده است، که اثربخشی این روش درمان و آموزش را در انواع متفاوتی از مراجعان نشان داده است، که بهبودی سریع و موفقی را به دنبال داشت. در یکی از این مطالعات مراجع پسربچه ای 6ساله بود که در یک سالگی آسیب خفیف مغزی ناشی از ضربه به سر داشت. قبل از شروع درمان نوروفیدبک این مراجع در راه رفتن و دویدن دچار مشکل بود در حالیکه بعد از سه جلسه ی ابتدایی آموزش نوروفیدبک بهبودی قابل ملاحظه ای در توانایی راه رفتن و دویدن به شکل طبیعی در این فرد دیده شد.
فرد دیگری که تحت آموش و درمان با این پروتوکل درمانی قرار گرفت کودکی هشت ساله با سابقه ی ضربه سر و مبتلا به علائم تاخیر در رشد و اختلال ADHD بود.این کودک به مدت دو سال تحت درمان فیزیکی قرار گرفت اما هم چنان در حین راندن دوچرخه توانایی حفظ تعادل نداشت و به زمین می خورد.تنها بعد از 4 جلسه آموزش نوروفیدبک با پروتوکل تقویت تعادل جسمانی این کودک در مقابل شگفت زدگی تمام افراد، شروع به راندن دوچرخه بدون نیاز به کمک دیگران کرد.
در حالیکه درمان نورورفیدبک برای علائم کودکان مبتلا به اختلال ADHD/ADD بین 40 تا 50 جلسه نیاز دارد، برای تقویت تعادل تنها 8 تا 10 جلسه آموزش نوروفیدبک کافی است.بیماران مبتلا به مشکلات تعادلی تنها بعد از 1 تا 2 جلسه آموزش نوروفیدبک می توانند تغییرات قابل ملاحظه ای در عملکرد خود ملاحظه کنند.نویسنده، این روش آموزش نوروفیدبک را در تقویت تعادل ورزشکاران تیم اسکی آمریکا که در مسابقات المپیک حضور داشتند به کار برده است. و نتایج حاصل از این تحقیقات حاکی از اثربخشی درمان نورورفیدبک در افزایش تعادل این ورزشکاران حرفه ای بوده است.
بحث و نتیجه گیری:
روانشناسان ورزشی دریافته اند که نورورفیدبک تکنولوژی نوینی ست که قابلیت بهبود توجه و تمرکز، کاهش اضطراب و در هم ریختگی های روانشناختی و بازیابی آسیب های ناشی از ضربات و صدمات و آسیب های خفیف مغزی را دارد. تجربیات مولف در درمان بیماران مبتلا به مشکلات تعادلی شدید و مشاهده ی بهبودی سریع این افراد شواهد تشویق کننده ای در زمینه ی توانایی نوروفیدبک در بهبود حفظ تعادل جسمانی در رشته های ورزشی متنوعی از جمله ژیمناستیک، اسکی، اسکی روی یخ،هاکی، اسکیت بورد و اسکی بورد فراهم کرده است. اثربخشی سریع این پروتوکل در افزایش تعادل، این روش آموزش را جالب توجه کرده است. امید است که روانشناسان ورزشی از این روش آموزش در رشته های مختلف ورزشی استفاده کرده و مطالعات همراه با گروه کنترل در این زمینه انجام شود.
ترجمه در مرکز ذهن برتر ایرانیان
توسط کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و نوروتراپیست انیس جهانبازی