سکته مغزی یکی از عوامل شایع مرگ و ناتوانی در جهان است، علاوه بر روش‌های پیشگیری و درمان‌های دارویی، در برخی موارد درمان جراحی هم می‌تواند به بیماران کمک کند.
سکته یا انفارکتوس مغزی یکی از شایعترین معضلات تندرستی انسان امروز است. در آخرین پژوهش‌های انجام‌شده در فرانسه میزان این بیماری به ۱۳۶/۱۰۰۰۰۰ نفر در جمعیت کشور تخمین زده شده است یعنی در هر سال بیش از ۹۰۰۰۰ فرانسوی دچار سکته مغزی می‌شوند.
عامل‌های افزایش خطر این بیماری عبارات‌اند از سیگار افزایش فشار خون، کلسترول زیاد، مرض قند، چاقی، مصرف الکل.
مصرف بیش از حد مواد قندی و چرب موجود در فست فودها شیرینی‌ها و نوشابه‌ها و نیزعدم تحرک از علت‌های مهم افزایش این بیماری در افراد جوان‌تر هستند.
بنابر این پیشگیری این بیماری نقش بسیار مهمی در کاهش بروز آن خواهد داشت.
اما درمان نیز نقش حیاتی در بقای بیمار و نجات جان وی خواهد داشت. در بسیاری از این موارد درمان اورژانس حیاتی محسوب می‌گردد. در این شرایط هر دقیقه بلکه هر ثانیه ارزش حیاتی دارند. پس نقش کمک‌های اولیه و درمان زودرس در سکته‌های وسیع بسیار ارزشمند و حیاتی ست.
اما بحث ما درمان جراحی سکته مغزی است که در برخی مورد بسیار مؤثر است و بیماران را از مرگ نجات می‌دهد. یکی از این درمان‌های جراحی، جمجمه‌بری یا کرانیوتومی کاهنده فشار (decompressive craniotomy) است.
از سال‌ها و دهه‌ها پیش، این جراحی پیشنهاد شده بود، اما مطالعه جدی دربارهٔ آن صورت نگرفته بوده است تا نخستین سال‌های قرن بیست و یکم که یک مطالعه چندملیتی به رهبری "کتایون واحدی" نورولوژیست بیمارستان لاریبوازییر در پاریس انجام شد. این مطالعه با همکاری پزشکان فرانسوی انگلیسی و هلندی نشان داد که این عمل به طرز محسوسی مرگ‌ومیر ناشی از سکته مغز را کاهش می‌دهد.
سی‌تی‌اسکن بیمار پس از کرانیوتومی (راست). سی‌تی‌اسکن بیمار شش ماه پس از عمل و برطرف شدن ورم مغز (چپ)
ما در بخش خودمان از زمان انتشار این مطالعهِ به این عمل به‌طور مرتب اقدام می‌کنیم. از زمان پیشنهاد این عمل جراحی به بعد بیش از ۲۲۰ پژوهش انجام‌شده که همه نتایج نشان از کاهش مرگ‌ومیر قابل‌توجه بیماران دارند(کاهش متوسط ۲۴%).
آنچه در این عمل مهم است زمان اقدام است؛ هرچه این عمل زودتر (حداکثر قبل از ۴۸ ساعت پس از سکته) انجام گیرد نتایج بهتر خواهد بود.
این عمل جراحی عبارت است از برداشتن قسمت بزرگی از جمجمه که شامل قسمتی از استخوان پیشانی، آهیانه و گیجگاهی. پس از برداشتن این قسمت جمجمه پوست سر به‌طور شل بسته خواهد شد تا در روزهای پس از سکته که مغز شروع به بزرگ شدن کرد برای این بزرگ شدن جا باشد و فشار بر مغز کمتر خواهد شد.
بین ۴ تا ۶ ماه بعد وقتی حال مریض مناسب بود و وضعیتش پایدار شد، جمجمه ترمیم خواهد شد. این کار به شکل‌های متفاوتی امکان‌پذیر است. یکی از این کارها ترمیم جمجمه با سیمان طبی خواهد بود. نوع دیگر که در برخی از بخش‌ها انجام میشود گذاشتن قسمت برداشتهٔ مغز در زیر پوست شکم بیمار است تا در زمان مناسب به جای خود گذاشته شود.
در برخی کشورها بانک جمجمه وجود دارد که در آن جمجمه‌های برداشته‌شده دور ریخته نمی‌شود، بلکه در بانک مخصوصی گذشته و به طرز استریل نگهداری میشود تا روزی که به آن نیاز داشته باشد
اخیراً به لطف تکنولوژی با دستگاه‌های چاپگر سه‌بعدی هم می‌توان به شکل دقیق و با اندازه دقیق جمجمه مصنوعی را به کار برد.
بافت اسفنجی استخوان جمجمه (راست) بافت پروتز (چپ)
نزدیک به یک سال است که نویسنده این سطور پروتزی را تهیه کرده که از سرامیک است. این پروتز به نحو اعجاب‌انگیزی از نظر ریخت‌شناسی و سلولی شبیه به ساختمان استخوان مغز است و در اندازه‌ها و شکل‌های مناسبی برای مغز ساخته شده است.
این پروتز با ساختمان سرامیک در دیگر قسمت‌های بدن با موفقیت استفاده شده است. خاصیت بسیار مطلوب این پروتز این است که به علت بافت نزدیک به استخوان از ده سال پیش هرگز عفونتی دیده نشده است.
این پروتز به‌زودی در بازار فرانسه و اروپا مورداستفاده قرار خواهد گرفت.
Department of Neurosurgery, Centre de Chirurgie Endoscopique de Rachis, Clinique Bel Air, Bordeaux, France
منابع:
Vahedi K1, Vicaut E, Mateo J, Kurtz A, Orabi M, Guichard JP, Boutron C, Couvreur G, Rouanet F, Touzé :E, Guillon۱B, Carpentier A, Yelnik A, George B, Payen D, Bousser MG; DECIMAL Investigators.
Sequential-design, multicenter, randomized, controlled trial of early decompressive craniectomy in malignant middle cerebral artery infarction (DECIMAL Trial).Stroke. 2007 Sep;38(9):2506-17. Epub 2007 Aug 9
M. grira, recommandation sur la prise en charge de l'accident vasculaire cérébrtal a la phase aigue
Mostofi K Neurosurgical management of massive cerebellar infarct Surg Neurol Int. 2013;4:28