زیرا اغلب آنان علی رغم داشتن هوش طبیعی بدون بهره گیری از آموزشهای ویژه قادر به ادامه تحصیل نیستند. این سردرگمی توام با کمی ناآگاهیها و ناآشناییهای مسئولان، مربیان و والدین در این زمینه سبب میشود که گاهی این کودکان بر خطا به مدارس دانش آموزان عقب مانده ذهنی فرستاده شوند و یا بالاجبار در مدارس عادی باقی بمانند و با شکستهای پی در پی مواجه شوند و از مدرسه و درس بیزار گردند و احتمالاً به رفتارهای ضداجتماعی گرایش پیدا کنند.
ناتوانی یادگیری یک اصطلاح عام است که به گروهی ناهمگن از اختلالات اطلاق میشود و به صورت دشواریهای جدی در اکتساب و کاربرد گوش دادن، حرف زدن، خواندن، نوشتن، استدلال کردن، یا ناتواناییهای ریاضی تظاهر میکند. فرض بر این است که ناشی از اختلال در کارکردهای دستگاه اعصاب مرکزی است (هامیل، 1981).
ارزیابی کودکان با نارساییهای ویژه در یادگیری، برای اینکه معلوم شود نوع مشکل آن کدام است و چگونه میتوان برای آن برنامه ریزی کرد یکی از مهمترین قدمهای مداخله برای این کودکان است زیرا فعالیتهای بعدی را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. نکته مهمی که همیشه باید در نظر داشت این است که نارسایی های ویژه در یادگیری، حوزه بسیار پیچیده ای دارد و شامل ناتوانایی های گوناگون و با درجات متفاوتی است که در اثر عوامل بسیاری به وجود میآید. از طرف دیگر به علت اینکه اختلالاتی مانند تاخیر در گفتار و نارساییهای یادگیری خیلی دیر بروز میکنند یک ارزیابی همه جانبه و به موقع ضروری است تا در موقع مناسب ارجاع لازم انجام گردد.
ناتوانیهای یادگیری به سه نوع تقسیم میشوند:
- ناتوانی یادگیری ریاضیات
- ناتوانی یادگیری خواندن
- ناتوانی یادگیری نوشتن.
عمل املاءنویسی به دلیل انتزاعی بودن آن برای کودکان فعالیتی دشوار است به همین جهت زبان نوشتاری در سلسله مراتب توانایی های زبانی پس از گوش دادن، صحبت کردن و خواندن یادگرفته میشود و لذا هرگونه مشکلی در سایر زمینه ها مانند گوش دادن، سخن گفتن و خواندن میتواند در یادگیری زبان نوشتاری تاثیر منفی داشته باشد. عمده ترین عللی که برای نارسانویسی ذکر میشود عبارت است از: عدم توجه و دقت، ضعف مهارتهای حرکتی، اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات، ضعف بینایی و شنوایی، دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال دیگر.
نارساخوانی یکی از مسائل حاد آموزشگاهی و یکی از علل عمده سازش نایافتگی دوره تحصیلی است و عواقبی جدی از نظر آموزشگاهی به دنبال دارد. از نظر استرانگ مشکلات خواندن مهمترین عامل عدم موفقیت در مدرسه است. این مشکلات در واقع ساده ترین نشانه ای است که با کمک آن میتوان شکست کودک را در بسیاری از زمینه های تحصیلی دیگر پیش بینی کرد. تعاریف زیادی برای این اختلال بیان شده و براساس DSM- IV نارساخوانی حالتی است که در آن پیشرفت خواندن پایین تر از حد مورد انتظار بر حسب سن، آموزش و هوش کودک است. این اختلال به میزان زیادی مانع موفقیت تحصیلی یا فعالیت روزانه مستلزم خواندن میشود و محققان میزان شیوع این اختلال را در بین کودکان مدرسه 4 درصد برآورد کرده اند.
از لحاظ سنی دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری از سن 6 تا 11 سالگی به تدریج افزایش می یابند و اکثر آنها در گستره سنی 10 تا 15 سالگی قرار دارند. این تعداد در سنین 12 تا 16 سالگی کاهش چشمگیری مییابند. میزان شیوع در پسران و دختران 4 به 1 میباشند.
ریاضیات یکی از شناخته شده ترین دانشهای بشری است که از دیرباز برای حل مشکلات و مسائل انسان بکار رفته و از یک سو جزء علوم محض و از سوی دیگر جزء علوم کاربردی بشمار میرود. امروزه همه باید بتوانند به صورتی موثر از دانش ریاضیات استفاده کنند. پهنه ریاضیات شامل شمارش، سنجش، حساب، انجام محاسبات، هندسه و جبر است. اختلال ریاضی از جمله مشکلات موجود در اختلالهای یادگیری خاص است که وجود آن مشکلات زیادی را در زمینه های مختلف برای افراد ایجاد میکند. باید اذعان کرد که در حال حاضر تعداد زیادی از دانشآموزان مقاطع مختلف در یادگیری دروس ریاضی دچار مشکل هستند و با این که به اندازه همسالان خود تلاش میکنند ، اما پیشرفت مورد انتظار را ندارند. اگرچه نشانه های دشواری در ریاضیات ممکن است در کودکستان یا کلاس اول دبستان ظاهر شود ولی اختلال در ریاضیات به ندرت قبل از پایان کلاس اول قابل‌تشخیص است؛ زیرا در اکثر مدارس آموزش رسمی ریاضی معمولاً تا پایان کلاس اول به حد کفایت ارائه نمیشود و اختلال معمولاً در کلاسهای دوم یا سوم ظاهر میشود. هرگاه اختلال در ریاضیات با هوشبهر بالایی همراه باشد کودک میتواند کارکردی نزدیک و یا در حد کلاسهای ابتدایی داشته باشد و امکان دارد تا کلاس پنجم و بالاتر نیز آشکار نشود. دلایل متعدد عصب شناختی سبب ایجاد این اختلال میشود و همین امر رسیدن به تشخیص و درمان زودهنگام را ممکن مینماید. استفاده از تکنولوژی روز دنیا برای شناسایی سریع و زودهنگام مشکل و رفع سریع آن، راه را هموار نموده است.
در طول دهه اخیر توجه فزایندهای به حوزه کارکردهای اجرایی در کودکان شده است. از دیدگاه عصب-شناختی این اصطلاح مرتبط با شبکه ی گسترده ای از کارکردهای قشر پیشانی و شامل تعداد زیادی از فرایندهای شناختی و فراشناختی، همچون خودتنظیمی رفتار و رشد مهارتهای شناختی و اجتماعی است که در طول دوره تحول کودک شکل میگیرند (زلارو، مولر، مارکوویچ و ساترلند، 2002). پژوهشها نشان داده اند که گسترش و رشد کارکردهای اجرایی همانند سایر توانمندیها در طول کودکی تحول مییابند (دیاموند، 2000). کارکرد اجرایی به اعمال خودفرمان فرد گفته میشود که برای خودگردانی به کار رفته میشوند. میتوان کارکردهای اجرایی را به طور خلاصه اعمالی دانست که فرد برای خود و برای هدایت خود انجام میدهد( بارکلی، 1997). دواسون و گویرا (2004) مهمترین این کارکردها را به شکل برنامهریزی، سازماندهی، حافظه فعال، مدیریت زمان، بازداری پاسخ، آغازگری تکلیف و مقاومت مبتنی بر هدف دسته بندی میکنند. این کارکردهای مهارتهایی هستند که به شخص کمک میکنند تا به جنبه های مهم تکلیف توجه و برای به پایان رساندن آن برنامه ریزی کند. بسیاری از تحقیقات به این نکته اشاره کردند رشدیافتن بد ، کارکردهای اجرایی با اختلالهای تحولی دوران کودکی، ارتباط بسیار نزدیکی دارند. این کارکردها مهارتهایی هستند که به شخص کمک میکنند تا به جنبه های مهم تکلیف توجه کرده و برای به پایان رساندن آن برنامه ریزی کند(اندرسون، ووت و کاستیلو، 2002). همچنین تحقیقات نشان داده اند که آموزش و رشد کارکردهای اجرایی، نقش اساسی در گسترش توانمندیهای اجتماعی و تواناییهای تحصیلی و آموزشگاهی دارند (بلایر، زلازو و گرین برگ، 2005). به ویژه که هر گونه نقص در رشد این کارکردها، میتواند موجب اختلال نقص توجه و بیش فعالی یا اختلال در برنامه ریزی برای شروع و اتمام تکلیف، به یادسپاری تکالیف، اختلال حافظه و اختلال یادگیری شود. پژوهشها نشان داده اند که یکی از حوزههای متاثر از ضعف کارکردهای اجرایی نارسایی های ویژه در یادگیری است. پژوهشهای جدید به نقش مهارتهای فراشناختی و از این میان نقش آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود اختلال های یادگیری خاص تاکید دارند. پژوهشهای متعددی در این رابطه صورت گرفته است (وندراسلویز، دی یونگ و وندرلیج، 2004)
برای انواع اختلال یادگیری روشهای متنوعی بمنظور درمان و پیشگیری ارائه میشود که عبارتند از: نوروفیدبک، بازتوانی شناختی، بازی درمانی و انواع روشهای روانی و رفتاری دیگر، که تمامی این روشهای درمانی توسط تحقیقات و پژوهشهای زیادی حمایت میشوند.
مونا اسبقی
کارشناس ارشد روان شناسی کودک
درمانگر مرکزنوروتراپی ایرانیان
www.irnfb.com
www.irnfb.ir