همانطور که در تصویر زیر می بینید مغز انسان یا به تعبیری جعبه سیاه انسان دارای بخش های مختلفی است که هر بخش کارکرد خاص خودش
را دارد:
لب فرونتال نزدیک به یک سوم مغز انسان را دربرگرفته و از طرفی دیرتر از قسمتهای دیگر مغز به تکامل میرسد، با توجّه به حجم وسیع و سازوکارهای ارتباطی این قسمت از مغز به ویژه سیستم لیمبیک، هیپوکامپ، آمیگدال، هسته های قاعده ای، هیپوتالاموس، تالاموس، و لب گیجگاهی، گسترة بسیاری از رفتارهای پیچیده انسان از جمله: رفتارهای روانی- حرکتی، شناخت- حافظه به عبارتی کارکردهای هوش، حالتهاي عاطفی- هیجانی و شخصيّت را توضیح میدهد. اعمالی اساسی همچون:
1- تفکر شناختی و انتزاعی 2- برنامه ریزی 3- حرکت و کارکردهای اجرایی
هرگونه نقصان و تداخل در سیر تکاملی یا توقف در شکل گیری
نورون های عصبی و یا تخریب در این بخش از مغز با پیامدهای آسیب فیزیولوژی – عصبی با نام سندرم همراه است که بسته به آسیب در هر منطقه از لب فرونتال علايم مختلفی از طرف بیماران گزارش میشود:
آسیب ناحیۀ پیش مرکزی یا حرکتی: نشانگان حرکتی
آسیب ناحیۀ پیش پیشانی: نشانگان شناختی
آسیب ناحیۀ قدامی- چشمی: اختلالهاي عاطفی و تغییرات شخصيّتی
آسیب ناحیۀ پشتی – جانبی: اختلال شناختی و حافظه
بیماران با آسیب لب فرونتال با تابلوی فقدان رفتار خود انگیخته معرّفی میشوند. این افراد به نظر خسته، کند، و با فقر کلامی معرّفی میشوند (به ویژه آسیب لب چپ فرونتال). در حالی که آسیب لب راست فرونتال، بیشتر نوعی فقر غیر کلامی و شکست در انعطاف پذیری شناختی را در بر میگیرد (استوس، 1986). اهمیت موضوع در این است که به لحاظ علمی می توان با نوروتراپی بسیاری از این کژکاری ها را بهنجار و درمان نمود.
نقش لب فرونتال در کارکردهای عالی
مرکز چرخه حافظة کوتاه مدّت و انعطاف پذیری مغزی در لب پیشانی و چرخه حافظه بلندمدّت در هیپوکامپ قرار دارد، در نتیجه بیماران با آسیب لب پیشانی در زمینه رمزگردانی و بازیابی داده ها دچار مشکل هستند؛ پدیدهای که با مفهوم هوشبهر پایین معنا میشود.
ایکس در سال 2003 در همین جهت بیان نمود که قشر پیشانی در حافظه آشکار و حافظه ناآشکار و نهان به صورت اختصاصی به پردازش حافظه میپردازد و در برخی پژوهشها قشر جانبی مغز بیشتر از بقیّة قسمتها با حافظه ناآشکار ارتباط نشان داده است (به نقل از كالات، 1374).
کرتکس پیش پیشانی و رمزگزاری موفّق: منطقه پیش پیشانی به صورت انتخابی به رمزگذاری داده ها (به صورت سطحی – ناموفّق و عمیق – موفّق) میپردازد. مهمترین مرکز در اینجا منطقه هیپوکامپ و همچنین میزان فعّالیّت جریان خون است.
پژوهش ها روی بیماران با آسیب لب فرونتال حاکی از آن است که افزایش جریان خون در ناحیّۀ قشر پیشانی با قدرت تصمیم گیری که یکی از کارکردهای هوش است ارتباطی تنگاتنگ دارد (پژوهش هايي که روی قماربازان حرفه ای انجام گرفته است). از آنجایی که بسیاری از موارد عنوان شده از کارکردهای عالی مغز است در واقع با افزایش فعالیت و تقویت این ناحیه از مغز با درمان هایی چون نوروفیدبک و تحریکات الکتریکی و مغناطیسی مغزی می توانیم عملکردهای عالی مغز افراد را افزایش دهیم.
لب فرونتال و علايم روان پریشی
خاستگاه بسیاری از اختلالات روانپزشکی کژکاری لوب فرونتال می باشد. پژوهش هاي هب نشان داد بیماران با آسیب کرتکس جلویی نیمکره راست به طور بارزی در درک مطالبی که نیاز به درک حالتهاي فکری دیگران و رفتارهای اجتماعی دارد، عاجز هستند؛ علايمی که در کودکان اوتیستیک و بیماران روانپریش مشاهده میشود.
یک پژوهش ژاپنی با اندازه گیری میزان جریان خون در 23 کودک اوتیستیک و مقایسه آن با کودکان بهنجار مشخّص ساخت که در کودکان اوتیستیک کاهش جریان خون در کرتکس جلوی سمت چپ مغز، لب گیجگاهی، و شکنج اینسولا وجود دارد و این کودکان در درک اطّلاعات حسّی آسیب دیدگی نشان میدهند. در عکس برداری از مغز این بیماران که از درک احساسات دیگران عاجز هستند، میزان جریان خون بین دیدگاه اوّل شخص و سوم شخص متفاوت است.
وقتی فرد در مورد خود و تصوّر خودش صحبت میکند قشر حس های تنی مغز فعّال است، و وقتی فرد تصوّر دیگران را ارزیابی میکند زنجیره جریان خون در مناطق قدامی – جداری تغییر کرده و لب گیجگاهی سمت چپ نیز در واکنش به سوم شخص فعّال است.
برازلی در سال 1994 بیان کرد در بیماران با اختلال شخصيّت که مهمترین علامت آنها نارسایی اجتماعی است، بیشترین آسیب در لب پیشانی است. داماسیو نیز در جهت پژوهشهاي هارلو به این نکته اشاره داشت که آسیبِ لب فرونتال با تداخل شخصيّت ارتباط نزدیک دارد (به نقل از استوس، 1986).
پژوهشهاي دانشگاه اکسفورد نشان میدهد آسیب در منطقه کرتکس فرونتال با رفتارهای تکانشی و رفتارهای نامربوط همراه است.
تاکنون پژوهش های بسیاری نقش لوب فرونتال را در اختلالاتی چون افسردگی، وسواس، اعتیاد، اختلالات شخصیت و … تایید کردند. پژوهش ها نشان از آن دارد که بعد از آسیب به لب پیشانی، این افراد افسرده، شنگول، هرزه، و یا بی علاقه میشوند، دچار اختلالهاي حرکتی میشوند. لب فرونتال را با اختلال ضدّ اجتماعی نیز مرتبط میدانند. همچنین چندین مطالعه نشان داده اند که نقص شناختی در افراد مسّن به کاهش عملکرد لب فرونتال ارتباط دارد. تراکم گیرنده های دوپامین در این نواحی کاهش مییابد. این حجم از دست رفته در کرتکس مداری- فرونتال، هسته های دمدار، و پوتامن بیشتر می شود؛ در نتیجه در عملکرد تکلیف های حافظۀ کاری مشکل ایجاد میکند. از این رو با نوروتراپی می توان بسیاری از این اختلالات را با اصلاح این ناحیه مهم و کلیدی مغز درمان نمود و البته ناگفته نماند که درمان این اختلالات با بسیاری از این بیماری ها دارای تاییدیه های نهایی از سازمان های معتبر بهداشت جهانی می باشد.
دکتر الهام اسبقی
دکترای روان شناسی شناختی
ارسال شده به سایت مرکز نوروتراپی ایرانیان به تاریخ 94.6.8